Çok zamandır görmek istediğim botanik bahçelerinden Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi‘ne nihayet uğrayabildim. İstanbul’un Anadolu yakasına çok sık geçmediğim için Şubat ayından beri yapılacaklar listesine sabitlenmişti. Üsküdar sahilinde, Marmaray çıkışının ilerisinde, 6. perondan (41.025368, 29.010414) kalkan 16M numaralı otobüsle yaklaşık 30 dakikada Ataşehir Bulvarı durağına ulaşabiliyorsunuz. Ne mutlu ki otobüs dolu olmadığı gibi trafik de öyle can sıkıcı bir yoğunluğa sahipti. Bu arada yeni evlilere ve düğün fotoğrafçılarına ne kadar teşekkür etsem az. Botanik parklar onlar olmasa bu kadar bilinirlik ve görünürlük sağlayamazlar denebilir. Diğer tüm bahçeler ve parklarda olduğu gibi burada da bugün sayısız damat ve gelin yeni evlenmenin heyecanını, stresini, yorgunluğunu toprağa basarak, ağaçların gölgesi altında birbirinden romantik pozlarla attılar. İşin latifesi bir yanda kalsın, yazının asıl konusu olan Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ile ilgili bilgileri paylaşmaya geçeyim.

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi (NGBB), Ali Nihat Gökyiğit tarafından eşi Nezahat Gökyiğit adına hatıra parkı oluşturulmak amacıyla 1995 yılında kurulmuş ve ilk aşamada “hatıra parkı”na yönelik bitkilendirme ve ağaçlandırma planı uygulanmış. Bölge plazaların ve otoyolların arasında adeta bir kurtarılmış bölge niteliğinde. Hatta otoyollar nedeniyle bölünen alanlar köprülerle birbirine bağlanmış durumda. İlk düzenlemelerin yapıldığı dönemde, ilk olarak yol inşaatı nedeniyle yapısı aşırı derecede bozulmuş toprak ıslah edilmiş, adından 32 hektarlık park alanına takriben 50.000 ağaç ve çalı dikilmiş.

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, 1995 yılında kurulmuş ve ilk aşamada “hatıra parkı”na yönelik bitkilendirme ve ağaçlandırma planı uygulanmış.

Geçen süreç ve çalışmalar esnasında hatıra parkına yönelik olan amaç değiştirilerek, bir botanik bahçesi olma yolunda çalışmalara başlanmış. 2002 yılında halk ziyaretlerine açılan ve 2003 yılında “Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi” olarak isimlendirilen bölge İstanbul’un Anadolu yakasında, Boğaziçi Köprüsü (veya Birinci Köprü) ve Fatih Sultan Mehmet Köprüsü (veya İkinci Köprü) yollarının ve Anadolu Otoyolu’nun birleştiği kavşakta yer alıyor.

Bahçe alanı, Karayolları Genel Müdürlüğü ile ANG Vakfı arasındaki bir protokolle 2025 yılına kadar bu hizmete tahsis edilmiş. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi, İstanbul’a %12 oranında yeşil alan sağlamasıyla İstanbullular için bir nefes alma noktası, araştırma, eğitim ve öğretim merkezi olma özelliklerine sahip. Ümraniye ve Ataşehir olmak üzere iki girişi bulunan park içerisinde eğitim ve öğretim alanları gibi bazı alanlar hafta içi belirli saatler içerisinde ziyaret edilebiliyor.

NGBB İçerisindeki Adalar

Bahçe kavşaktaki anayollar ile bağlantı yolları arasındaki adalar üzerinde kurulu ve Merkez Ada, Ertuğrul Adası, Mesire Adası, Trakya Adası, Arboretum Adası, Meşe Adası, Anadolu Adası olmak üzere yedi adadan oluşuyor. Bu adaların özellikleri şöyle:

Merkez Ada

Ardışık bitkilendirme alanı, sergi limonluğu, kameriye (yapımında genelde ahşap malzemelerin kullanıldığı, üstleri genelde tam ya da yarı kapalı olan, şekilleri kare, dikdörtgen, altıgen veya sekizgen şeklinde çeşitlilik gösterebilen vakit geçirme alanları), sucul ortam yaşamına adapte olmuş bitkilerin yer aldığı nilüfer havuzları, elverişsiz mevsimleri toprak altında bulunan soğan, yumru, rizom gibi organlarla geçirebilen soğanlı bitkiler (geofitler) koleksiyonu, çok az toprakla bile yaşamlarını devam ettirebilen bitkilerin yer aldığı kaya çatlağı bahçesi, doğal ortamı kayalık alanlar olan, kaya üzerinde veya taşlar arasında hayatını sürdüren bitkilerin yer aldığı kaya bahçesi, çift olarak kullanılabilen bitkilerin yanı sıra deneme amacıyla yetiştirilen kayın (fagus orientalis) gibi bitki türlerinin yer aldığı çitli bahçe, tuzcul ortamlarda ve daha az suyla yaşayabilen kurakçıl bitkilerin yer aldığı kurak ve çorak bahçe, amacın görsellik olduğu ve bitkilerin birbirleriyle uyumlu bir şekilde yer aldığı kanal boyu bordür, gösteri amaçlı bitkilerin yer aldığı kaktüs ve etli bitkiler serası, ilk bakışta insanlar tarafından gözlemlenemeyen, ancak belirli yönlendirmeler vasıtasıyla ortaya çıkan saklı bahçe, çeşitli meyve ve sebze türlerinin yetiştirildiği meyve bahçesinden oluşmaktadır.

Ertuğrul Ada

Bu alanda ortanca koleksiyonu, yenilebilir bitkiler, sakura ağaçları, tıbbi ve ıtri bitkiler, Gemlik yöresinde, fabrika alanı yapılmak için kesilmek üzereyken Ali Nihat Gökyiğit tarafından kurtarılan zeytin ağacı, Ertuğrul Fırkateyn’deki 527 denizcinin anısına dikilen anıt, ılıman yağmur ormanlarını temsilen oluşturulan asidik toprak ve nemli/gölgeli özelliklere sahip karadeniz bahçesi ve yenilebilir bitkiler bahçesi yer almaktadır.

Mesire Adası

Bahçe içerisindeki en kalabalık bölge olma özelliğine sahip mesire adasında yer alan dinlenme alanlarının yanı sıra bölgede ayrıca keşif bahçesi, mesire alanı ve menfez galeri yer almakta.

Trakya Adası

Bahçenin en sakin bölgelerinden biri olan adada 18.yy İstanbul konak bahçesi, İstanbul Boğazı görüntüsünü sembolize eden unsurların yer aldığı İstanbul Boğazı alanı, mahalle çeşmesi, Osmanlı Çadırı, İstanbul bitkileri koleksiyonu ve bir de sergi alanı yer alıyor.

Arboretum Adası

Kökeni belli ve doğru belgelenmiş ülkemizde doğal olarak yetişen 701 adet değişik ağaç ve çalı gibi odunlu bitkilerin yer aldığı arboretumda özellikle bilimsel araştırmalar için oldukça elverişli bir bölge. ülkemizde doğal olarak yetişen 723 değişik ağaç ve çalı türünden 242’si adada yer alıyor, zamanla diğer türlerin de bölgeye kazandırılması için çalışmalar yürütülmeye devam ediyor. Yerli bitkilere ek olarak 459 yabancı kökenli (egzotik) bitki de alan içerisinde, belirli bir plan ve tasarıma göre sergilenmekte. Ülkemizde, yaklaşık 11.000 tohumlu bitki taksonu bulunmakta; bunun yukarıda da değinildiği gibi 723’ünü, ağaçlar ve çalılar oluşturmakta. Bu verilerin, NGBB Arboretum Adası’ndaki temsili, şimdilik %20 olduğuna göre, projenin daha uzun yıllar sürmesi kaçınılmaz görünüyor.

Arboretum Adası, Türkiye’nin bitki coğrafyası ve sosyolojisine uygun olarak üç bölüme ayrılmış. Bunlar;

1. Avrupa-Sibirya bitki coğrafyası bölgesi
   Karadeniz bölgesinin tamamı ve Marmara bölgesinin büyük kısmını kapsıyor.
2. İran-Turan bitki coğrafyası bölgesi
   İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu bölgelerini kapsar.
3. Akdeniz bitki coğrafyası bölgesi
   Akdeniz ve Ege bölgeleri ile Marmara bölgesinin güney kısmını kapsar.

Arboretum Adası’nda, yeni getirilen doğal bitkiler için siper ve gölge elemanı olarak kullanılan arizona servisi gibi birçok yabancı kökenli bitki doğal türler temin edildikte alandan periyodik olarak çıkarılarak diğer adalara taşınmaktaymış. Ek olarak, karayolu kenarlarında ve yamaçlardaki bölgelerde gürültü zonu oluşturmak, toprak erozyonunu önlemek ve perdeleme oluşturmak için korunan egzotik bitkiler de yer almakta.

Paylaşılan bilgilere göre Arboretum Adası’nın TEM karayolu sınırında ağaçsız olan kısmına, tamamı doğal meşe türlerimizle oluşturulan kenar zonunda; ülkemizin 18 meşe türü, yaklaşık 600 bireyle temsil edilmekte ve bahçede dünyanın en büyük meşe koleksiyonunu oluşturma çalışması yürütülmekteymiş.

Adada yer alan bitki koleksiyonuna dair detaylar için şu sayfayı inceleyebilirsiniz.

Meşe Adası

Ekolojik yönden değişik yetişme ortamlarında yetişerek, toprak erozyonuna karşı oldukça etkili olan meşe ağaçlarının yer aldığı ada meşe koleksiyonu çalışmalarının yürütüldüğü iki bölgeden biri olmak özelliğine sahip.

Anadolu Adası

Ümraniye ve Ataşehir girişleri arasında yer alan Anadolu Adası doğal alanda yürüyüş patikası, Hasan Dağı, ardışık bitkiler alanı, Akdeniz bitkileri alanı ve konferans salonu gibi alanlardan oluşmakta.

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’ne Nasıl Gidilir?

Üsküdar’dan 16M ile kolaylıkla bölgeye ulaşmak mümkün. Ek olarak Ümraniye üzerinden de ulaşılabilmekte. Ancak o yolu denemediğim için araç öneremiyorum. Özellikle hafta sonu bahçe fotoğraf çekimi için gelenler ve piknik yapanlarla dolu. Araçla bölgeye giriş ücretli, otopark alanı oldukça geniş. Ayrıca Üsküdar’dan kalkan mavi dolmuşlar da botanik bahçesinin Ataşehir kapısı önünden geçmekte.

Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’ne Dair Son Notlar

Sınırlarla ayrılan bitki alanlarının yanı sıra özellikle üzerinde yürünmesi teşvik edilen çimenlik piknik alanları, çocuklar için oluşturulmuş labirent, tavuk, kaz ve hindilerin yer aldığı alanlar, park içerisinde gezinen kedileri aklımda kalan park içerisindeki diğer alanlar. Hafta sonu boş bir vakit yaratıp kesinlikle gezmenizi tavsiye ederim.

Bahçe alanı içerisinde çocuklar ve büyükler için ayrı ayrı eğitimler de düzenlenmekte. Bahçeye dair her türlü sorunuz için hafta içi 09.00-17.00 saatleri arasında 0216 456 44 37 numaralı telefonu arayarak bilgi alabilirsiniz. Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi’ne faaliyetlerini desteklemek amacıyla bağış da yapabilir ya da gönüllü olarak bahçedeki çalışmalarda yer alabilirsiniz. Her ayın ilk Cumartesi günü, düzenli olarak yeni gönüllü adaylarına bahçe tanıtımı ve çalışmalar hakkında bilgilerin verildiği toplantılara katılmak için hafta içi 09.00-12.00 ve 13.00-17.00 arasında 0216 456 44 37 numaralı telefonu aramanız gerekmekte.

Ayrıca, bahçe içerisinde yetişkinler için rehber eşliğinde tur programı da mevcut. Katılımcı sayısı 10 ile sınırlı olan ve kayıt şartı bulunan tur programı ücretsiz gerçekleştirilmekte. Bahçenin tarihi, bitki örnekleri, koleksiyonlar, tehdit altındaki türler ve tıbbi bitkiler bahçesindeki bitkiler hakkında bilgilerin verildiği turda ayrıca bitkilerle ilgili hikayeler de katılımcılarla paylaşılmakta. Tur katılımına kayıt için de yukarıda belirtilen saatlerde ilgili telefon numarası üzerinden kayıt olmak gerekmekte.

Unutmadan, bahçe içerisinde bir de kütüphane mevcut. Online olarak katalog taraması yapabileceğiniz NGBB Kütüphanesi‘ne buradan üye olabilirsiniz.